Balıkesir’in Sındırgı ilçesinde 10 Ağustos tarihinde meydana gelen 6,1 büyüklüğündeki deprem sonrası bölgedeki artçı depremler devam ediyor. AFAD verilerine göre, 12 Ağustos saat 09.00 itibarıyla tam 786 artçı şok tespit edildi ve bunlardan 17’si 4’ün üzerinde büyüklüğe sahip oldu. Bu durum, artçı ve öncü deprem kavramlarının ne anlama geldiği ve birbirinden nasıl ayrıldığı konusunu gündeme getirdi.
Öncü Şok Nedir ve Nasıl Anlaşılır?
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE) Müdürü Prof. Dr. Nurcan Meral Özel ile Bölgesel Deprem ve Tsunami İzleme Merkezi Deniz Bilimleri Koordinatörü Dr. Tuğçe Ergün, öncü şokları “ana depremden önce genellikle daha küçük çaplı sarsıntılar” olarak tanımlıyor. Bu sarsıntılar, fay hattındaki gerilimin artması ile ortaya çıkar ancak her zaman ana depremin habercisi olmayabilir. Yapılan araştırmalar büyük depremlerin %15-40’ında öncü şoklar tespit edildiğini belirtmektedir. Stanford Üniversitesi de benzer şekilde öncü şokların büyük depreme yaklaştıkça daha fazla görülme eğiliminde olduğunu bildiriyor.
Kocaeli Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Ergin Ulutaş ise öncü şokların oluşumunun öngörülmesinin zorluklarına dikkat çekiyor. Bir çubuğun kırılmasına benzetilen öncü şoklar, fay hattındaki lokal gerilmelerin habercisi olabilir fakat kesinlikle ana depremin geleceğini göstermek zorunda değildir. Öncü şokların gerçek anlamda tespit edilmesi ancak ana deprem sonrasında mümkün olmaktadır.
Artçı Şokların Özellikleri ve Süresi
Öncü depremin aksine, artçı şoklar ana şoktan sonra aynı fay segmentinde ortaya çıkan genellikle daha küçük depremlerdir. Prof. Dr. Nurcan Meral Özel ve Dr. Tuğçe Ergün’e göre artçı sarsıntılar, ana şokun yarattığı anlık gerilim boşalmasının ardından fayın tekrar düzenlenen stres alanlarının tetiklenmesi ile meydana gelir. Artçı şokların sayısı ve büyüklüğü, ana depremin büyüklüğüne bağlı olarak değişir ve günler, aylar hatta yıllar sürebilir. Örneğin, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri üzerinden geçen 2 yılden fazla olmasına rağmen artçı sarsıntılar tamamen sona ermedi.
Prof. Dr. Ulutaş, artçıların büyüklüğünün ana şoktan yaklaşık bir büyüklük birim daha küçük olabileceğini ifade ediyor. Örneğin ana deprem 7 büyüklüğünde ise 6 büyüklüğe kadar artçı beklenebilir. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu da artçı sarsıntılarının zamanla azalacağını ve derinliği 30 kmden fazla olan depremlerde artçı sarsıntı riskinin daha düşük olduğunu bildiriyor.
Deprem Tahmini ve Risk Önlemleri
Öncü şokların önceden tespiti zorluğu nedeniyle büyük depremlerin kesin tahmini mümkün olmasa da, Prof. Dr. Ulutaş yer kabuğundaki gerilme birikmelerine dikkat çekiyor. Bu gerilmelerin yoğun olduğu bölgelerde sağlam yapılaşma ve yerleşim planlaması yapılması gerektiğini vurguluyor. Deprem tahmininden ziyade, zemin özelliklerine uygun yapıların inşa edilmesi ve yerleşim alanlarının buna göre seçilmesi büyük önem taşıyor.
Dr. Yasemin Korkusuz Öztürk de geçmişte yaşanan 23 Nisan 2025 Marmara Denizi Depremi öncesinde meydana gelen öncü sarsıntıya dikkat çekerek, öncü şokların sadece büyük deprem sonrası anlam kazanabildiğini belirtiyor. Deprem biliminin gelişimi ve teknolojik altyapının güçlenmesi ile bu konuda yeni yöntemlerin geliştirilmesi bekleniyor.